YAPAY ZEKÂLI YENİ TEKNOLOJİLERE DÜNYA DEVLETLERİ VİZYONU Stratejik Yaklaşımlar, Yatırımlar ve Geleceğe Dair Küresel Eğilimler   1. GİRİŞ: YAPAY ZEKÂ ÇAĞININ EŞİĞİNDE 21, yüzyılın en dönüştürücü teknolojisi olarak kabul edilen yapay zekâ (YZ), sadece teknolojik ilerleme değil, aynı zamanda politik, ekonomik ve sosyo-kültürel dönüşümün de anahtarı hâline gelmiştir. Devletler, YZ teknolojilerinde öne geçmek için hem stratejik planlar oluşturmakta hem de AR-GE yatırımlarını hızlandırmaktadır. Bu raporda, Amerika Birleşik Devletleri, Çin, Avrupa Birliği, Rusya, Hindistan, Japonya, Güney Kore gibi dünya çapında belirleyici aktörlerin YZ vizyonları, politikaları, uygulamaları ve gelecek projeksiyonları ele alındı.   2. ABD: GİRİŞİMCİLİK ODAKLI TEKNOLOJİK ÜSTÜNLÜK VİZYONU a. Ulusal Yapay Zekâ Stratejisi (National AI Initiative Act - 2020) ABD, yapay zekâyı bir ulusal güvenlik meselesi olarak ele almakta ve bu teknolojiye yapılan yatırımları teşvik yasaları ile desteklemektedir. Google, OpenAI, Microsoft gibi teknoloji devleri bu süreçte öncü rol oynamaktadır. b. Savunma ve İstihbarat Vurgusu DARPA, YZ tabanlı otonom savaş sistemleri, tahmine dayalı analiz araçları ve insansız hava teknolojileri için milyarlarca dolarlık bütçeler ayırmaktadır. c. Regülasyon ve Etik Gelişim Biden yönetimi, YZ sistemlerinin insan hakları, adalet ve şeffaflık temelli sınırlar içinde çalışmasını garanti altına almak için “AI Bill of Rights” adı verilen etik çerçeveyi geliştirmiştir.   3. ÇİN: DEVLET DESTEKLİ TEKNOLOJİK HEGEMONYANIN YOL HARİTASI a. "Yeni Nesil Yapay Zekâ Gelişim Planı" (2017) Çin, 2030 yılına kadar dünyanın yapay zekâ lideri olmayı hedeflemektedir. Bu plan; büyük veri, çip üretimi, yüz tanıma sistemleri ve otonom araçlar gibi stratejik alanları kapsamaktadır. b. Toplum Temelli YZ Uygulamaları Çin’de YZ teknolojileri; sağlık, eğitim, şehir güvenliği (ör. sosyal kredi sistemleri), tarım ve akıllı şehircilik gibi alanlara yayılmıştır. c. Teknoloji Devleri ve Devlet İşbirliği Baidu, Tencent, Alibaba gibi şirketler ile devlet arasında yakın bir işbirliği mevcuttur. YZ inovasyonu kamu hizmetlerinde aktif kullanılmakta ve ihracat politikalarına entegre edilmektedir.   4. AB: ETİK ODAKLI DÜZENLEYİCİ VİZYON a. “AI Act” ve Düzenleyici Çerçeve AB, 2021 yılında sunduğu "AI Act" ile YZ sistemlerini risk düzeylerine göre sınıflandıran ve sıkı denetime tabi tutan ilk uluslararası düzenleme paketini hayata geçirmiştir. b. Dijital Egemenlik ve İnsan Odaklılık Avrupa, dijital alanda ABD ve Çin gibi devlere bağımlı kalmamak için kendi teknolojik egemenliğini tesis etmeye çalışmaktadır. Bu, etik, mahremiyet ve insan hakları öncelikli bir yaklaşımı temsil etmektedir. c. Kamu Yatırımları ve Üniversite Sanayi İşbirliği Horizon Europe gibi büyük bütçeli fonlar aracılığıyla araştırma merkezlerine ve start-up'lara ciddi destek sağlanmaktadır. Ayrıca, AI4EU gibi platformlarla bilgi ve kaynak paylaşımı yapılmaktadır.   5. RUSYA, HİNDİSTAN, JAPONYA, GÜNEY KORE Rusya: YZ’nin Stratejik Silah Olarak Konumlandırılması 2019’da Putin’in “YZ’ye hükmeden, dünyaya hükmeder” sözü dikkat çekicidir. YZ ağırlıklı silah sistemleri, siber güvenlik, gözetim sistemleri ön plandadır. Ancak özel sektör yatırımları zayıf, sivil uygulamalar yetersizdir. Hindistan: Sosyal Uygulamalar ve Dijital Kalkınma “AI for All” stratejisi ile sağlık, eğitim ve tarımda YZ çözümleri geliştirilmektedir. NITI Aayog kurumu üzerinden politika oluşturulmakta, start-up’lara destek verilmektedir. Japonya: Yaşlanan Nüfusa Karşı Robotik YZ Çözümleri YZ temelli yaşlı bakım robotları, otomasyon sistemleri ve hizmet robotları geliştirmektedir. Endüstri 5.0 vizyonu ile insan-YZ işbirliğine dayalı bir toplum modeli öngörülmektedir. Güney Kore: Endüstriyel Otomasyon ve Akıllı Şehirler Samsung, LG gibi teknoloji firmaları sayesinde yapay zekâ donanım ve yazılım entegrasyonu başarılıdır. Eğitim, ulaşım, güvenlik ve sağlık alanlarında akıllı şehir vizyonu ile ilerlemektedir.   6. KÜRESEL EĞİLİMLER VE GELECEĞE BAKIŞ a. Teknoloji Yarışı Artıyor YZ; askeri, ekonomik ve toplumsal üstünlük için kritik bir rekabet alanı hâline gelmiştir. Devletler, tıpkı nükleer teknoloji gibi, YZ’yi bir güç çarpanı olarak görmektedir. b. YZ Etiği ve Uluslararası Hukuk Gerekliliği Küresel düzeyde YZ'nin kötüye kullanımını önlemek, etik ilkeleri standardize etmek için ortak normlar arayışı artmaktadır (ör. UNESCO YZ Etik İlkeleri). c. Küresel YZ Pazarının Ekonomik Büyüklüğü 2024 itibarıyla küresel YZ pazar büyüklüğü 500 milyar dolara yaklaşmıştır. 2030’a kadar bu miktarın 1,5 trilyon doları geçeceği tahmin edilmektedir.   7. SONUÇ VE ÖNERİLER Stratejik Teknolojik Özerklik: Türkiye dahil gelişmekte olan ülkelerin YZ’de sadece kullanıcı değil, geliştirici konumuna geçmesi için milli YZ stratejilerine ihtiyaç vardır. Uluslararası İşbirlikleri: Gelişmiş ülkelerin regülasyonlarına eklemlenmek, etik, veri güvenliği ve ortak altyapı konularında avantaj sağlayacaktır. Toplumsal Farkındalık ve Eğitim: YZ’nin etkileri yalnızca teknik değil sosyoekonomiktir. Bu nedenle eğitim reformlarıyla YZ okuryazarlığı artırılmalıdır.