ÇANAKKALE (1915-1916)   I. Dünya Savaşı’nın Genel Nedenleri (1914) Sömürgecilik ve rekabet: Büyük Avrupa devletleri, Afrika ve Asya’da sömürge edinme yarışındaydı. Silahlanma yarışı: Sanayi Devrimi sonrası devletler büyük ordular ve donanmalar kurdu. Bloklaşma: İttifak Devletleri: Almanya, Avusturya-Macaristan, Osmanlı Devleti, Bulgaristan. İtilaf Devletleri: İngiltere, Fransa, Rusya, İtalya (1915'ten sonra), Sırbistan vb. Fransız-Alman Rekabeti: Alsas-Loren sorunu nedeniyle gerginlik. Avusturya-Sırbistan Gerginliği: Avusturya veliahdının Sırp milliyetçisi Gavrilo Princip tarafından öldürülmesi (28 Haziran 1914) savaşı tetikledi.   ÇANAKKALE SAVAŞLARI'NIN ÖZEL NEDENLERİ İngiltere’nin amacı: Boğazları aşarak Osmanlı'yı saf dışı bırakmak, Rusya’ya yardım ulaştırmak (Karadeniz’den bağlantı sağlamak), Savaşın seyrini kısa sürede lehine çevirmek. Almanya’nın Osmanlı'yı savaşa sokması: Osmanlı'nın jeopolitik konumu Almanya için stratejik önem taşıyordu. Osmanlı’nın amacı: Toprak bütünlüğünü korumak, Kaybettiği prestiji yeniden kazanmak, Halifelik gücünü kullanarak Müslüman halkları İngiltere’ye karşı ayaklandırmak.   SAVAŞA KATILAN ÜLKELER VE ASKERİ GÜÇLER İtilaf Devletleri: İngiltere, Fransa, ANZAC (Avustralya, NZ), Hindistan, Senegal ~500.000 asker, yüzlerce savaş gemisi İttifak Devletleri: Osmanlı Devleti (özellikle 5. Ordu) Toplam ~300.000 asker, sınırlı deniz gücü   TARİHSEL SÜREÇ 1914 – Osmanlı’nın Savaşa Girişi 2 Ağustos 1914: Osmanlı-Almanya gizli ittifakı. 29 Ekim 1914: Osmanlı donanması Karadeniz’de Rus limanlarını bombaladı → Osmanlı savaşa girdi. 3 Kasım 1914: İngiliz-Fransız donanması Boğazları bombaladı → Çanakkale Cephesi'nin ilk saldırısı. DENİZ HAREKÂTI (19 Şubat 1915 - 18 Mart 1915) 19 Şubat 1915: İtilaf donanması Boğaz’ı bombalamaya başladı. 18 Mart 1915: İtilaf Devletleri büyük saldırı düzenledi. İngiliz Queen Elizabeth, Fransız Bouvet ve birçok savaş gemisi boğazda mayınlara çarptı. Osmanlı Nusret Mayın Gemisi stratejik rol oynadı. Sonuç: İtilaf donanması ağır kayıplar vererek geri çekildi, denizden geçiş başarısız oldu. KARA HAREKÂTI (25 Nisan 1915 - 9 Ocak 1916) 25 Nisan 1915 – Arıburnu ve Seddülbahir Çıkarması ANZAC birlikleri Arıburnu’na (Gelibolu’ya), İngilizler Seddülbahir’e çıkarma yaptı. Mustafa Kemal 19. Tümen Komutanı olarak Arıburnu’nda tarihi müdahalede bulundu: “Ben size taarruzu değil, ölmeyi emrediyorum” Çıkarmalar durduruldu, İtilaf ordusu ilerleyemedi. 10 Ağustos 1915 – Anafartalar Zaferi Mustafa Kemal, Anafartalar Grup Komutanı oldu. İtilaf birliklerinin taarruzu durduruldu. İleri hareket durdu. Aralık 1915 – Ocak 1916: İtilaf Kuvvetleri Çekildi Kış şartları, başarısızlıklar nedeniyle İtilaf birlikleri geri çekildi. 9 Ocak 1916: Çanakkale Cephesi kapandı → Osmanlı savunma zaferi kazandı.     Osmanlı ~250.000 şehit, yaralı, kayıp. İtilaf Devletleri ~300.000 şehit, yaralı, kayıplarıyla ortaya çıkan SONUÇLAR   İngiltere ve Fransa başarısız oldu, Rusya’ya yardım gönderilemedi. Osmanlı Devleti büyük moral kazandı, fakat insan kaynağı ciddi şekilde tükendi. Mustafa Kemal’in liderliği parladı, milli kahraman oldu → Kurtuluş Savaşı'nın liderliği için zemin oluştu. I. Dünya Savaşı uzadı, İtilaflar başka cephelerde yoğunlaştı. İngiltere’nin prestiji sarsıldı, Avustralya ve Yeni Zelanda’da milliyetçilik arttı (ANZAC Günü) ve Çanakkale Geçilmez sözü, Türk tarihinin simgesi oldu.   ÇANAKKALE SAVAŞLARININ STRATEJİK ÖNEMİ 1. Jeopolitik Önemi: Boğazlar: İstanbul ve Karadeniz’in kapısıydı. Osmanlı’nın kalbi burada atıyordu.İtilaflar için: Rusya ile bağlantı sağlamak, Osmanlı’yı savaş dışı bırakmak ve Almanya'yı kuşatmak için Çanakkale'yi geçmek şarttı. Osmanlı için: Başkenti ve bağımsızlığı savunmak için hayati cepheydi. 2. Rusya’nın Durumu: Rusya, ekonomik ve askeri sıkıntılar yaşıyordu. Eğer İngiltere yardım ulaştırabilseydi, Rusya daha uzun dayanabilir, Bolşevik İhtilali (1917) gecikebilir veya olmayabilirdi.   ÇANAKKALE SAVAŞLARI HAKKINDA 10 İKONİK KİTAP 1. Çanakkale 1915 – Alan Moorehead İtilaf kuvvetleri tarafından bizzat gözlem yapmış bir yazarın kaleminden, savaşın askeri ve politik yönlerini dengeli biçimde sunar. Dünya çapında en çok bilinen Çanakkale kitaplarından biridir. 2. Çanakkale: Gelibolu 1915 – Lothar Machtan Alman tarihçi Machtan’ın kaleminden, Osmanlı-Alman ilişkileri, Liman von Sanders’in rolü ve Çanakkale cephesinin uluslararası boyutu detaylı biçimde incelenir. 3. Çanakkale Mahşeri: Gelibolu 1915 – Turgut Özakman Roman tadında yazılmış olsa da kaynaklara dayalıdır. Özellikle savaşın insani yönüne ve Mustafa Kemal’in rolüne dikkat çeker. 4. Gelibolu – Les Carlyon Avustralya’nın bakış açısından, ANZAC askerlerinin yaşadıklarını anlatan etkileyici bir eser. ANZAC Günü’nün anlamını kavramak isteyenler için ideal. 5. 1915: Çanakkale Kanlı Sır – Haluk Oral Savaşın bilinmeyen yönlerini, belgeler ve mektuplarla ortaya koyan güçlü bir araştırma. Tarih severler için bir başucu kitabı. 6. Mehmetçiklerin Kaleminden Çanakkale – Yusuf Halaçoğlu Osmanlı askerlerinin cephede yazdığı mektuplar, anılar ve raporlarla, savaşın doğrudan içinden bir ses. Tarihi hissederek okumak isteyenler için. 7. Gelibolu 1915: Harp Tarihi – Edward J. Erickson Askerî analiz, harita destekli açıklamalar ve stratejik değerlendirmeler içerir. Osmanlı ve İtilaf kuvvetlerinin planlarını tarafsızca karşılaştırır. 8. Şu Çılgın Türkler: Çanakkale – Turgut Özakman "Şu Çılgın Türkler" serisinin özel Çanakkale versiyonu. Hem anlatım gücü hem de kaynak zenginliğiyle dikkat çeker. 9. Çanakkale Destanı ve Mustafa Kemal – İlber Ortaylı Kısa ama özlü, derin analizler içeren, Ortaylı’ya özgü yorumlarla süslenmiş akademik bir eser. 10. Kanlı Sırt: Çanakkale’nin Unutulan Cephesi – Murat Bardakçı Savaşın daha az bilinen cephelerini, istihbarat savaşlarını ve diplomatik perde arkasını anlatır. Belgelerle destekli, ilgi çekici bir içerik.