Dünya birleşmeye giderken neden ayrışmak istiyorlar ?
Tıpkı aslen Kuman Kıpçak Çepni Türk boylarından olan TRabzon'luların birlikte yaşadığı Rumlardan antik yunancayı, Artvinlilerin Gürcüceyi ... öğrendiği gibi, binlerce yıl Selçuklu - Osmanlı coğrafyasında yaşayan Türklerin komşuları birlikte yaşadıkları komşularından Kürtçeyi öğrenen Bucak, Avşar .... 'Kürtleşmiş Türkler' gerçeği gibi, Yakın Doğu’da geniş bir coğrafyaya yayılmış, İndoGermanic Hint-Avrupa ailesine mensup çeşitli dil ve lehçeler konuşan, tarihsel olarak etnik, dilsel ve düşünsel açıdan çok katmanlı bir topluluk Kürtler, Kökenleri antik Çalgalar ve İran Pers - Medler'e kadar uzanır.
Esas olarak:
- Kürtler, antik çağlara uzanan çok katmanlı bir yapıdır.
- Hint-Avrupa kökenli dillerin, ağırlıklı olarak İranî koluna mensup Kürtçe, çeşitli dil ve lehçeleriyle dikkat çeker.
- Kürt etnogenezi – kökeni hakkında birçok farklı tez bulunmaktadır: Ağırlıklı olarak İran - Medler, Karduklar ve Gutiler .. ana kök referans verilebilecek halklardır.
- Dil ile etnik kimlik birbirinden tam anlamıyla ayrılamasada, her zaman örtüşmez.
- Kürt kimliğinin çeşitliliğini ve karmaşıklığı onların, diğer çok sayıda benzer toplumlar gibi aynı soydan tek bir kök milletten olmadığını ortaya koymaktadır.
Antik kaynaklar: Gutiler, Hurri-Mitanni, Karduklar ve İran – Pers - Medler ile olası bağlantıları ilk kez Sasaniler ve Erken İslam dönemi kaynaklarında "Kurt/Kurd" adı dillendirilmişken, Etnogenez – köken teorileri onların İndo Germanic – Hint Avrupa, İranî ve Kuzeybatı İrani gurupları arasında Karşılıklı anlaşılamayacak kadar farklı dil ve lehçeleri alttaki ana guruplara ayrılır.
- Kurmanci, Sorani, Zazaki, Gorani ve Luri olmak üzere 5 ana dil ve toplamda 11 çok farklı lehçeye ayrılır.
- İran - Farsca kökenli Kurmanci Kürtler arasında en yaygın olanıdır ve Türkiye, Suriye, Ermenistan’da konuşulur fars alfabesini kullanır
- Arapça ağırlıklı Sorani, Kuzey Irak – Kürdistan bölgesinin resmî dilidir; yazı dili olarak Arap harfleri kullanır.
- Diğer Kürt dilleri ve Lehçeleri arasında karşılıklı anlaşılırlık çoğunlukta yoktur.
- Bu değişik diller ve lehçeler, Kürt kimliğinin içinde bile köklü farklılaşma yaratır.
KURMANCI
- En yaygın olanı
- Diyarbakır, Van, Hakkari, Suriye kuzeyi, Ermenistan
- Behdinan ve Serhat varyantları
- Yakın zamanda kabul ettikleri Türkçe Latin alfabesi kullanılır
SORANİ
- Irak ve İran'ın kuzeyi: Erbil, Süleymaniye
- Arap alfabesi kullanırlar
- Kurmanci ile karşılıklı anlaşılamaz
ZAZAKİ (ZAZACA / KİRMANCİ)
- Dersim, Bingöl, Erzincan, Elazığ
- Zaza-Kürt ayrımı tartışmaları
- Kuzey, Merkez, Güney varyantları
GORANİ / HEWRAMİ
- İran-İrak sınırı: Halepçe, Hewraman
- Eski edebi metinlerin dili
- Mezhep farklılıklarıyla bağlantı
LURÎ / LEKÎ
- Lorestan, Kirmanshah, Ilam
- Bazı kaynaklarda ayrı etnisite kabul edilir
- Lur ve Leki kimlikleri
KÜRTLERİN COĞRAFİ DAĞILIMI
- Kürtler, dört ana ülkede: Türkiye, Irak, İran ve Suriye’de yoğunlaşır.
- Türkiye’de Kurmanci ve Zazaki ağırlıklıdır; Alevi Kürtler özellikle Zaza bölgelerindedir.
- Irak’ta KDP ve PUK gibi siyasi fraksiyonlarla birlikte, keza Sorani ve Behdinan ayrımı vardır.
- İran’da Şii ve Yarsani Kürtler dikkat çeker; Sorani, Gorani ve Lurî lehçeleri konuşulur.
- Suriye Kürtleri daha seküler ve sol tandanslı yapılarla öne çıkar.
TÜRKİYE KÜRTLERİ: Kurmanci ve Zazaki. Aslen Türkmen olan Alevi-Sünni ayrımıyla Şehirli ve hala feodal aşiretli yapılar olarak görülür.
IRAK KÜRTLERİ: KDP ve PUK gibi Sorani ve Behdinan ayrımı vede Yezidi varlığı vardır
İRAN KÜRTLERİ: Sorani, Gorani, Lurî konuşurken Şii ve Sünni mezhebi ayrımı ile ayrıca Yarsani/Ehli Hak inancında olanlara sahiptir.
SURİYE KÜRTLERİ: ABD destekli PYD-YPG kontrolü Rojava bölgesinde ağırlıklı olarak Kurmanci dili konuşurlar.
DİASPORA GRUPLARI: Almanya, Fransa, İsveç, Rusya, Ermenistan gibi ülkelerde da Diasporadaki ortak yerel, Türkçe ve/ya kökenlerine ait farklı Kürt dili kullanırlar.
AŞİRETLER VE KABİLEVİ GRUPLAR Botan, Jirki, Herki, Milli, Reşkotan … diye ayrılırken halen büyük şehirlerde yaşayanlar hariç çoğu Toprak ağası zihniyetli Feodal yapının modern etkisi içinde boğuşur haller lamaktadır. Kürtler arasında aşiret yapısı hâlâ önemlidir ve tahminen kendine has töreleri ile 80 üzerinde siyaset ve toplumsal ilişkilerde belirleyicidir büyük aşiret ruhu vardır. Diaspora Kürtleri Avrupa’da farklı entegrasyon deneyimleri yaşarken, Suriye Kürtleri PKK destekli - Rojava ile birlikte yeni bir özyönetim modeline uğraşıyorlar geliştirmiştir. Irak Kürtleri arasında KDP-PUK rekabeti önemli bir sosyopolitik ayırım yaratır.
MEZHEPSEL GRUPLAR olarak Kürtler: Sünni, Şafi, Yezidi, Şii olarak bazen tarihsel katı farklılık ve düşmanlıkların olduğu Mezhepler arısındaki tarihsel ayrışma göze çarpar.
KÜLTÜR FARKLILIĞI ise yöresel Müzik, folklor, kıyafet, Düğün ve yas törenleri Tıpkı bazen birbirini anlayamaz: Türkmenistan, Kıpçak, Kazak, Gagavuz, Kırım …. Türk dünyasında olduğu gibi çok farklılıklar gösterir.
İÇ GRUPSAL GERİLİMLER olarak ağırlıklı olarak ben daha çok Kürdüm ! çatışması şeklinde Kurmanci-Zaza ayrımı, PKK-KDP rekabeti ve Seküler-dindar ayrımı şeklinde her toplumda olduğu gibi ‘Biz yöneteceğiz’ şeklinde dışa vurur.
GENEL DEĞERLENDİRME olarak bakıldığında: Tarih değişkenliğini tüm toplumlar üzerinde geçmişi ile kayda alırken, onbinlerce yıllık geçmişi olan, Silahlı kuvvetleri armasında M.Ö. 209 yazan – Dünyanın bilinen en eski ordusuna sahip Türkler bile yüz yıldır Ulus devlet olmaya çalışırken hala dahi ‘sürekli kendini yenileme mecburiyetinde olan değişken Demokrasi’ için her gün başka zorluklarla karşılaşması gayet doğaldır. Çeşitli: lehçe, din, mezhep, kültür ve siyasal farklılıkları ile sürekli çelişkide iken 100 yıllık Cumhuriyetin hala dahi ağır sancılarla büyük bedeller ödemeye devam ederken, benzer süreci aynı şekilde yaşamak mecburiyetinde kalacak belki dahada ağır bedeller ödeyecek değişik dil, inanç, alfabeli Kürtler içinde bu durum farksızdır.
Tek millet mi, konfederatif bir topluluk mu? Diye çelişki içinde olan Kürtlerin Ortak bir kimlikleri mümkün mü ?, sorularına Tarihi akış içinde mutlaka değişkenlik arz edecek sorunlara nasıl net bir cevap verilir bilinmez. Fakat farklı Çeşitliliğin gelecekleri üzerine değerlendirme yapıldığında, mezhepsel olarak Sünni, Alevi, Şii ve Yezidi olarak bölünmüş Kürtler, Kültürel açıdan çok eskiye dayananan ve farklı geleneklere sahiptirler. Denkbeylik - Dengbêjlik, halay, yas törenleri olan, Siyasi yönelimlerde sosyalist, milliyetçi, muhafazakâr akımlar bir arada bulunduran. ABD destekli PKK, KDP, PEJAK, PYD ve diğer çok sayıda siyasi aktörler arasında güç ve ideoloji farklılıkları mevcut olup tek bir kimliğe sabit değildirler. Tıpkı aralarında Macar, Gagavuz, Tatar, Kırgız, Azeri, Türkmen, Kazak …. Benzeri Türk Devletleri Teşkilatı (Türk Keneşi / Türk Konseyi) ve Türk Dünyası Kurultayı üyesi toplamda 29 değişik ülke halkları gibi Kürtlerde herbiri kendi içinde dinamik, bölgesel, dil – inanç farklılığı ve sınıfsal olarak çeşitlenmiş, siyasal ve inançta ayrışmış toplumdur.
Irk, inanç, kültür, dine ve siyasi görüş olarak biribirine hiç benzemeyen kökleri tamamen farklı Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği, Rusya Federasyonu, Latin Amerika gibi – BRICS, ASEAN, AB … adı altında tek dünya düzeni için ekonomik birleşmeye giderken, değişik köken, dil, din, kültür ve siyasi görüşe sahip Kürtlerin tek bir devlet altında toplanabilmesi tarihsel örnekleri fazla – İMKANSIZ bir macera gibi görülüyor.