J         ohann Wolfgang von Goethe (1749–1832), Alman edebiyatının en büyük yazarlarından biridir. Hem şiir, tiyatro, roman, felsefe hem de doğa bilimleri alanında eserler vermiştir. Aşağıda Goethe’nin ana türlerine göre en bilinen ve önemli eserleri. ROMANLARI 1. Genç Werther’in Acıları (Die Leiden des jungen Werthers, 1774) Bu eser, Goethe’nin gençlik döneminde yazdığı duygusal bir romandır. Ana karakter Werther, ulaşamadığı aşkı Charlotte yüzünden bunalıma girer. Kitap, mektup biçiminde yazılmıştır ve bireyin iç dünyasını derinlemesine anlatır. Sturm und Drang (Fırtına ve Coşku) akımının simgesidir. Yayınlandığında Avrupa'da büyük yankı uyandırmış, intihar dalgası yaratmıştır. Duyguların ön planda olması romantik edebiyatın yolunu açmıştır. Goethe, eserde gençlik tutkusu ile akıl arasındaki çatışmayı işler. Toplumsal kurallarla bireyin arzuları arasındaki çelişki dikkat çeker. İnsan ruhunun hassas yönlerini, aşkın imkânsızlığını yansıtır. Goethe, bu kitapla ün kazanmış ve edebiyat dünyasında öne çıkmıştır.   2. Wilhelm Meister’in Çıraklık Yılları (Wilhelm Meisters Lehrjahre, 1795–96) Alman edebiyatının ilk gerçek eğitim romanı (Bildungsroman) kabul edilir. Wilhelm, tiyatroya olan ilgisiyle hayatın anlamını ve yerini arar. Kendi iç yolculuğunu yaparak olgunlaşma sürecine girer. Goethe, bireyin toplumla uyum sağlarken geçirdiği değişimi işler. Roman, sanata, eğitime ve bireysel gelişime dair zengin düşünceler içerir. Karakterler aracılığıyla toplum, aile ve sanat hakkında eleştiriler sunar. Aydınlanma çağı düşüncesinin birey üzerindeki etkileri gözlemlenir. Romandaki çeşitli figürler felsefi ve psikolojik semboller taşır. Sanat ile hayat arasındaki denge arayışı ana temadır. Goethe bu eserle roman türünde klasik düzeye ulaşmıştır.   3. Wilhelm Meister’in Yolculuk Yılları (Wilhelm Meisters Wanderjahre 1821/1829) Bu eser, ilk kitabın devamı niteliğindedir ama daha çok felsefidir. Wilhelm artık bir “gezgin” olarak dünyayı keşfetmektedir. Roman, Goethe’nin deneyimci ve çok yönlü düşüncesini yansıtır. Sanayi toplumuna geçiş, kentleşme, bireysel sorumluluk gibi temalar yer alır. Toplumla birey arasındaki ilişkiler daha olgun bir dille anlatılır. Roman adeta bir “düşünce gezisi” gibidir; olaydan çok fikir ön plandadır. Kültür, bilim, eğitim gibi konular üzerinden Avrupa eleştirisi yapılır. Goethe, yaşlılık dönemindeki bakış açısıyla bu eseri şekillendirmiştir. Klasik Alman felsefesiyle iç içe geçmiş bir anlatıdır. Roman, okura “oluş” süreci üzerine düşünme imkânı sunar.   4. Seçme Akrabalıklar (Die Wahlverwandtschaften, 1809) Eserde dört karakterin ilişkileri kimya kurallarıyla anlatılır. Goethe “akrabalık” kavramını duygusal ve sosyal düzlemde inceler. İki evli çiftin duygusal bağları zamanla değişip dönüşür. Karakterlerin birleşimi ve ayrılışı, kimyasal tepkimelere benzetilir. Ahlak, tutku, evlilik ve toplum arasındaki çatışmalar işlenir. Goethe burada doğa yasalarını insan ilişkilerine uygular. Roman bilimsel bir bakışla insan duygularını anlamaya çalışır. Toplumsal normlara uymayan aşkların nasıl sonuçlandığını gösterir. Eser, modern bireyin içsel özgürlük arayışına değinir. Karmaşık yapısı ve felsefi derinliğiyle Goethe’nin en olgun eserlerinden biridir.   5. TİYATRO ESERLERİ Faust I (1808) Goethe'nin başyapıtı olan Faust, bilgi ve anlam arayışının öyküsüdür. Baş karakter Faust, şeytanla anlaşma yaparak bilgi ve haz peşine düşer. Şeytan Mephistopheles, Faust’u dünya zevkleriyle baştan çıkarır. Gretchen adlı masum bir kıza duyduğu aşk, trajediyle sonuçlanır. İyilik, kötülük, ahlak, tanrı inancı ve insanın sınırları gibi temalar işlenir. Faust’un arayışı, modern insanın içsel boşluğunu simgeler. Goethe, bu eser üzerinde 60 yıl boyunca çalışmıştır. Şiirsel ve dramatik diliyle Alman edebiyatının doruk noktasıdır. Eser, insan ruhunun ikilemleri üzerine derin felsefi sorgulamalar barındırır. Faust I, insanın düşüşü ve pişmanlığıyla sona erer.   6. Faust II (1832) Faust’un hikâyesinin ikinci bölümü daha soyut ve alegoriktir. Mitoloji, tarih, siyaset ve sanatla iç içe geçmiş bir anlatı sunar. Faust burada bir toplum kurar, sanayiye yön verir, dev projeler yapar. Şeytanla olan sözleşmesi hâlâ devam etmektedir. Goethe, bu bölümde toplumsal ilerlemeyi ve bireyin rolünü tartışır. Yalnızca bireysel değil, evrensel sorulara yönelir. Hristiyanlık, klasik mitoloji ve Rönesans etkileri esere sinmiştir. Faust’un ölümü ve ruhunun kurtuluşu ile son bulur. Goethe, yaşamın son günlerinde bu bölümü tamamlamıştır. Eserin sonundaki “ebedî dişil olan” mesajı oldukça semboliktir. Faust I & II Toplam kelime sayısı, Yaklaşık 120.000 Farklı kelime sayısı, Yaklaşık 20.000 – 25.000 7. Götz von Berlichingen (1773) Gerçek bir tarihi kişilikten esinlenen tiyatro eseridir. Demir eliyle tanınan Götz, özgürlük ve adalet uğruna savaşır. Feodaliteye karşı direnişi ve bireyin kahramanlığı işlenir. Sturm und Drang akımının öncülerindendir. Goethe bu eseri yazarken özgürlükçü fikirlerle gençleri etkilemiştir. Karakterler canlı ve doğal konuşma diliyle yazılmıştır. Kahramanın bağımsızlığı Alman ulusçuluğu ile bağdaştırılır. Toplumsal düzene karşı bireyin mücadelesi ön plandadır. Tarihi drama ile modern bireycilik harmanlanmıştır. Alman tiyatrosunda yenilikçi bir dönüm noktasıdır.   8. ŞİİRLERİ Goethe, Alman lirik şiirinin büyük ustasıdır. Bazı ünlü şiirleri: Prometheus Der Erlkönig (Elf Kralı) Heidenröslein (Kır Gülü) An den Mond (Aya) Wandrers Nachtlied (Gezginin Gece Şarkısı) Egmont (1788) Egmont, özgürlük mücadelesi veren Flaman bir konttur. İspanyol baskısına karşı çıkan halk kahramanıdır. Eserin sonunda Egmont idam edilir, ancak ruhu zafer kazanır. Goethe burada özgürlük ve adalet fikrini yüceltir. Beethoven, bu eser için bir uvertür bestelemiştir. Romantik idealizmle siyasi dram birleştirilmiştir. İktidar ve birey ilişkisi üzerine dramatik bir sorgulama yer alır. Egmont’un aşkı, halkı ve ölümüyle birlikte kahramanlık öne çıkar. Eserde kadercilik ile özgür irade arasında bir denge aranır. Tarihsel gerçeklik ile idealist sanat anlayışı iç içedir.   9. BİLİMSEL VE FELSEFİ ESERLER Renk Kuramı (Zur Farbenlehre) – 1810 Newton’un optik kuramına karşı, renklerin algısal doğasına dair düşünceler içerir. Bitki Morfolojisi Üzerine Bitkilerin evrimsel yapısı hakkında bilimsel gözlemler. Maximen und Reflexionen Goethe’nin yaşam boyunca biriktirdiği özdeyiş ve aforizmalarıdır. Torquato Tasso (1790) İtalyan şair Tasso’nun saray yaşamındaki ruhsal bunalımını anlatır. Eser psikolojik bir portre olarak dikkat çeker. Goethe burada sanatçının yalnızlığı ve toplumla çatışmasını işler. Tasso’nun duygusal ve dengesiz yapısı çevresiyle çatışmasına neden olur. Akıl ile duygu arasındaki çekişme merkezdedir. Eser, Goethe’nin Weimar’daki saray deneyimlerinin yansımasıdır. Şiirsel bir dille yazılmış, klasik tragedya biçimindedir. Tasso’nun trajedisi, sanatçının kaderini simgeler. Zihinsel hastalık, özgürlük ve yaratıcılık temaları öne çıkar. Sanatın toplum içindeki yeri üzerine ciddi sorular yöneltir.   10. GEZİ YAZISI: İtalya Seyahati (1816–17) Goethe’nin 1786-88 yıllarında yaptığı İtalya yolculuğunun günlüğüdür. Sanat, doğa, mimari ve antik Roma uygarlığı üzerine gözlemler içerir. Yazar, klasik sanatın içinde ruhsal bir arınma yaşamıştır. İtalya’da gördüğü eserler, Goethe’nin estetik anlayışını derinden etkilemiştir. Rönesans ve Antikite sevgisi bu eserde zirveye çıkar. Doğu ve Batı sanatlarını karşılaştırır. Alman romantizmine karşı bir klasik anlayış sunar. Kültürel farklılıkları hoşgörüyle değerlendiren bir bakış açısı vardır. Eser, sadece bir gezi kitabı değil, bir dünya görüşünün ifadesidir. Goethe’ye göre gerçek bilgi ancak doğayla ve sanatla temastan geçer.