Hazreti Yapay Zekâ – Hz YZ ile Din… Günümüzde birisi hakkında sıkça kullanılan ‘Hazretleri’ kelimesinin gerçek anlamına yakışır güçte olan Yapay Zeka çağında artık sıkça karşılaşacağımız 7/24 çalışan – zam, mola - tatil istemeden – grev yapmadan 365 gün köle gibi hizmetimizde Hz Yapay Zeka Son zamanlarda – en tepedeki ulemadan, kıt fikri olan cami hocasına kadar tüm dini konularda pek çok konuya eşsiz denecek derecede ışık tutmaya başladı. Fakat işin içine din girdiğinde, bu tartışmaların hassasiyetle ele alınması gerekiyor.  Arkadaş ortamında, saygılı ve yapıcı şekilde din üzerine konuşmak isteyenler için yapay zekânın nasıl kullanılabileceğini hem “ne yapmalı” hem de “nasıl söylemeli” sorularına net, uygulanabilir ve yol gösterici cevaplar. 1. Neden Hz Yapay Zekâ ile Din Tartışmalı ? Hz Yapay zekâ: dini sohbetlerde bir hakikat dağıtıcısı değil - insan verisi ve tasarımıyla şekillenmiş bir araçtır. Ama tartışmalara değer katabilecek güçlü bir destek olabilir. Arkadaş ortamında Hz YZ’den faydalanmanın faydaları: Farklı bakış açılarını hızlıca görebilmek: Teolojik, tarihî, sosyolojik ve psikolojik yönleri hemen önümüze serebilir. Yanlı bilgiyi ayırt etmek: Hatalı tarihsel iddialar ya da yanlış kullanılan terimler anında kontrol edilebilir. Çerçeve oluşturmak: Tartışmaların doğrudan kavgaya dönüşmesini önleyen bir yapı sağlar. Duygusal yükü hafifletmek: Bilgiye odaklanmayı kolaylaştırır, tartışmayı kişiselleştirmez. Ama her zaman aklımızda tutulması gerek uyarı: Hz YZ’nin verdiği cevaplar mutlaka doğrulanmalı. Hele ki kutsal veya mahrem konular söz konusuysa, insan duyarlılığı önce gelir. 2. Hz Yapay Zekâyı Nasıl Kullanmalı? Hassas inanç konusunda üç adım öne çıkıyor: A. Hazırlık Sorularımı açık sorular halinde kurarım. Mesela “Dinden beklenti nedir?” yerine, “Dinin toplumsal işlevleri nelerdir?” Hedef belirlerim. Bu tartışma bilgilendirme mi olacak, ortak bir zemin arayışı mı? Kaynak talep ederim. “Bana üniversite yayımlarından, ansiklopedilerden, tarihî metinlerden referans ver” diye özellikle belirtilmeli. B. Sorgulama Teknikleri Kullanılabilecek bazı örnek sorular: “Bana tarafsız bir özet ver: İslam konusu hakkındaki ana görüşleri nelerdir ? bunu 3 maddede özetle” “Farklı mezheplerin bu konudaki yaklaşımlarını karşılaştır” “150 kelime içinde Din ve ahlak ilişkisini sosyolojik olarak açıkla” “Bu tarihî iddiayı doğrula ya da çürüt, kaynak göster” “Empati egzersizi yap: İnançlı bir insan bu konuda ne hissedebilir, 2 paragraf yaz” … türünden sorular sorulabilir. C. Yanıtları Birlikte Değerlendirmek Hz. YZ’nin verdiği cevapları hemen kabul etmem. Arkadaşlarla tartışırız: “Bu hangi varsayımlara dayanıyor?” “Eksik kalan bakış açıları var mı?” Şüpheli görünen cevaplarda mutlaka en az iki farklı kaynaktan ya da farklı Hz YZ modellerinden destek alırım. 3. Tartışmalar İçin Tema Önerileri Örneğin ‘Ben sohbetleri belli temalar altında yürütmeyi faydalı buluyorum. İşte kullandığım çerçeve’ diyerek diyalog başlatılabilir: Tema A: Tanımlar ve terminoloji “Din” derken kastedilen inanç mı, ritüel mi, toplumsal kurum mu ? Önce Hz YZ’den kısa tanımlar alır, sonra kendi kelimelerimizle ifade ederiz. Tema B: İnanç ve akıl Mantık ile inanç çelişir mi? Hz YZ’den Ateizm, Teizm, Agnostisizm gibi görüşleri özetlemesini istemeli. Ardından herkes kendi hayatındaki deneyimi paylaşır. Tema C: Din ve toplum Dinin sosyal işlevleri üzerine konuşuruz: birlik, kimlik, hukuk, moral eğitim. Hz YZ’den tarihî örnekler isteriz. Tema D: İnançlar arası diyalog Altın kural insan onuru, gibi Ortak etik prensipler ararız. Hz YZ’den dinler arası metinlerden alıntılar getiririz. Tema E: Modern meseleler Hz YZ, biyoteknoloji, insan hakları, toplumsal cinsiyet gibi güncel konularda dinin duruşunu özetler. Biz de bu özet üzerinden tartışırız. 4. Duygusal Zeka ve Hassasiyetler Din konuşmaları her zaman duygusal olabilir.  Onun için işin püf noktası: Aktif dinleme. Karşımdakini not alır, sonra kendi cümlelerimle tekrar eder “Seni doğru anladıysam…” diye başlayabilirim. Ben-dilini kullanılır “Sen yanılıyorsun” yerine “Ben bu yüzden farklı düşünüyorum” denmeli. Duyguyu doğrula. Üzüntüyü küçümseme, önce kabul et. Güvenli alan oluştururum. Kimse tartışma sonunda dışlanmayacağını bilmeli. Alevlenme yönetimi uygulanır. Tartışma kızışırsa, ara verilir. Hz YZ de burada destek olabilir örneğin “Empati önerileri” gibi küçük araçlar sunar, buda gruba taşınır. 5. Yanıltıcı Bilgilerden Korunmak Sıkca yapılması gerek şey: Hz YZ’nin söylediklerini hemen kontrol etmek. Çapraz doğrulama. İki bağımsız kaynağa bakmak. Tarihsel bağlama dikkat. Bir iddia, dönemine göre değerlendirilmeli. Metin kökenini sorma “Hangi çeviri veya yorum kullanıldı?” diye sorgulanmalı. Dilini incele “Bazı kaynaklar diyor” gibi muğlak ifadeler olursa net kaynak istemeli. Örneğin, birinin “X mezhebi bu konuda şöyle diyor” derse, hep birlikte Hz YZ’ye şu soruyu yöneltilmeli “kaynaklarıyla birlikte X mezhebinin resmi görüşünü özetle” Sonra da kaynakları beraber kontrol et. 6. Yapay Zekâ ile Tartışmayı Cesurca ve Saygıyla Yürütmek Hz Yapay Zekâ, din üzerine yapılan sohbetlerde hem bir köprü hem de bir ayna işlevi görür. Ama unutmayalım: o bir hakem değil, sadece destekleyici bizim gibi insanlar tarafından bilgi ihtiva eden kütüphane - bir araçtır. Arkadaş ortamında dini konuları işlerken, çağın önderliğini yapan Hz YZ’nin sağladığı bilgi akışı, farklı bakış açılarını duyabilme fırsatı ve tartışmayı yapılandırma gücü, sohbetleri hem daha güvenli hem de daha verimli kılabilir. Cesaretle söylemek gerekirse: Yeter ki saygılı olalım, duygusal zekâyı öne koyalım ve kaynakları sorgulamaktan vazgeçmeyelim. İşte o zaman, yapay zekâ desteğiyle yapılan dini tartışmalar, herkesin ufkunu açan ve birbirine değer katan samimi sohbetlere dönüşür.