Günümüzde Devam Eden Dini İnançlar Kökleri Doğu (a) olan, bazılarının sırayla: Hindistan sonra İran ve olan Nuh Tufanının aslına sahip, Sümer Gılgamış Destanı diyarı Mezepotamya ve en sonunda belkide EN arsız toplum oldukları içindir ‘binlerce peygamberin yollandığı’ Orta Doğu (b) bölgesinde yeşeren inançlar. 1) Hinduizm (Vedik gelenekten bugüne) Dünyanın en eski “kesintisiz” dinî geleneklerinden biri. Vedalar, Upanişadlar, efsaneler, ritüeller ve tapınak kültü; Hint altkıtasından küresel diasporaya taşınmış durumda. Ana hatlaryla: dharma (ödev/kozmik düzen), karma ve samsara (yeniden doğuş), mokşa (kurtuluş). Bhakti (tanrıya sevgi) geleneği, Şiva, Vişnu, Devi eksenli farklı yolları barındırır. Bayram takvimi (Diwali, Holi), haclar, Gurukula/âşram eğitimleri ve diaspora tapınakları sayesinde ritüeller gündelik hayatta görünür kalıyor. Dev bir “kültürel ekosistem” olduğu için esnek, yerelleşmeye açıktır. 2) Budizm (Theravada–Mahayana–Vajrayana) MÖ 5. yüzyıldan beri; rahiplik kurumları, manastır ağı ve metin geleneği ile sürüyor. Dört Yüce Gerçek, Sekiz Aşamalı Yol, şefkat ve farkındalık pratiği. ilkeleri bugün: Sri Lanka–Güneydoğu Asya’daki Theravada, Doğu Asya’daki Mahayana, Tibet havzasındaki Vajrayana… Hac (Bodhgaya vb.), manastır eğitimi, modern psikolojiyle kurulan köprüler sayesinde hem geleneksel hem modern alanlarda nefes alıyor. 3) Jainizm (Aşırı eski, aşırı modern) Neden ilginç? “Ahimsa” (canlıya zarar vermeme) ve “aparigraha” (kanaatkârlık) ilkeleriyle antik çağdan bugünün çevreci/etik tartışmalarına ışık tutuyor.  24 Tirthankara, çok-bakışlılık (anekantavada), sıkı oruç ve titiz etik. Eğitim kurumları, güçlü sivil ağlar, iş/ahlak dengesi ve vejetaryen kültürle şehirli yaşamda bile kök salmış durumda. 4) Şinto (Japonya’nın yerli inancı) “Kami” denen doğa/ruh varlıklarıyla insan arasındaki ilişkiyi ritüeller ve mevsimsel “matsuri”lerle canlı tutar. Arınma (misogi), sunu, tapınak ziyareti; doğayla uyum fikri. Torii kapıları, mahalle festivalleri, aile ritüelleri… Dindarlık ile kültür günlük hayatta iç içe; modern şehir temposunda bile görünürlüğünü kaybetmiyor. 5) Çin Geleneksel Dini (Daoizm + halk inancı + Konfüçyüs mirası) Tek bir kurum değil; atalara saygı, yerel tanrılar, Daoist kozmoloji ve Konfüçyen etik aynı toplumsal dokuda buluşur. Ana hatları: Eksi ve Artı – Yin Yang dengesi, qi kavrayışı, takvim ritüelleri, atalara sunular. Bugün: Tapınaklar, ata mezarlarının bakımı, ay takvimli bayramlar, tıp/yaşam sanatı (qigong, tai chi) gibi pratiklerle sürüyor. 6) Zerdüştlük (Ateşin bekçileri) Eski İran’ın büyük dini; iyilik (Aşa) ile kötülük (Druj) mücadelesini kozmik bir etik hâline getirdi. Ana hatlar: Ahura Mazda inancı, ateş tapınakları, saflık kuralları, Nevruz’un kadim kökleri. Bugünkü canlılık: İran ve Hindistan’daki Parsî/Zerdüşt topluluklarında kimlik, ritüeller ve bayramlar üzerinden korunuyor. Nüfus küçük ama gelenek güçlü. 7) Kökeni AYNI İbrahimi dinler: En eski tek tanrılı geleneklerden; Yahudilik Tora–Talmud ekseninde yoğun bir hukuk–etik–ritüel birleşimi sunar. Ana hatlarıyla: Şabat, kaşerut, bayram takvimi, cemaat (kehillah) vurgusu yapar. Bugünkü canlılık: Sinagog–okul–aile üçgeni ve kesintisiz metin öğretimi, diasporada bile kimliği taşımayı başarırken üçüde AYNI kökten olan bu dimler: Yahudilik: Tek Tanrı inancı ve Tanrı–İsrail ahdi merkezde; kök metin Tevrat (Tora) ve Tanah, yorum mirası Talmud ile ibadet ve yaşamı düzenleyen 613 mitzva, Şabat ve kaşer kuralları uygularken, Peygamberler geleneği: adalet, merhamet, “tikkun olam” (dünyayı onarma) vurgusu yapılır. Diaspora deneyimiyle şekillenen halk–din bütünlüğü; İsrail toprağıyla özel bağ kurulmaya çalışırken, başlıca yönelimleri: Ortodoks, Muhafazakâr, Reform. Hristiyanlık: İsa Mesih’in tanrısal kurtarıcılığı; çoğunluk için Teslis (Baba–Oğul–Kutsal Ruh) inancıyla İncil: Eski + Yeni Ahit; kurtuluşta lütuf ve iman vurgusu yapılırken, Vaftiz ve Ekmek-Şarap (Efkaristiya) gibi sakramentler ibadetin kalbi ile hedefte: Sevgi, bağışlama, yoksula merhamet “Komşunu sev” buyruğu ön plana çıkartılır. En büyük mezhepleri: Katolik, Ortodoks, Protestan. İslam:  Tevhid (Allah’ın birliği) ve Muhammed’in son peygamberliği; kitap Kur’an ve onun Beş Şart/Farzı denen: şehadet, namaz, zekât, Ramazan orucu ve sadece 40 aileyi bakabilecek kadar parası olanlara Hac derken hedefte: Hukuk ve ahlak kurallarıyla Kur’an + Sünnet; amaç adalet, merhamet, kul hakkı. Ön plana çıkar. Tamamen Hiristiyanlık gibi İbrahimî çizginin devamı olan Müslümanlıkta: İbrahim, Musa, İsa dâhil tüm peygamberlere saygı ön plana çıkarken, başlıca kolları: Sünnî–Şiî’liktir (vede çeşitli fıkıh ve tasavvuf ekolleri). 8) Yezidilik (Melek Tavus’un yolu) Mezopotamya kökenli, çok katmanlı bir inanç; sembolleri ve kutsal mekânları (Laleş) ile tanınır. Ana hatlar: Melek Tavus’a hürmet, cemaat içi ritüeller, kutsal müzik ve sözlü aktarım. Bugünkü canlılık: Zorlu tarihe ve göçe rağmen, diaspora ağları ve kutsal takvimle kimlik canlı tutuluyor. 9) Mandenizm (Mandea/Mandaean inancı) Gnostik geleneğe yaslanan bu inanç, akarsuda tekrar tekrar yapılan vaftiz (masbuta) ritüeliyle bilinir. Ana hatlar “Işık Dünyası” öğretisi, rahiplik hiyerarşisi, ritüel temizlik. Bugünkü canlılık: Irak–İran kökenli; göçle dünyanın farklı yerlerine dağılan cemaatler suyla temaslı ibadetlerini sürdürür. 10) Sâmirîlik (Gerizim Dağı’nda kadim damar) İsrailoğulları geleneğinin çok eski bir kolu; yalnızca Tora’ya dayanarak, kutsal merkezini Kudüs değilde - günümüz: Filistin - Batı Şeria bölgesinde, Nablus (eski adıyla Şekem/Sichem) şehrinin hemen güneyinde yer alan Gerizim Dağı olarak kabul eder. Ana hatlar: Eski İbranice lehçesi, geleneksel takvim, kurban ritüeli olan akım Çok küçük bir topluluk olmalarına rağmen dil–metin–ritüel bütünlüğünü titizlikle koruyorlar. 11) Yarsanîlik / Ehli Hak (Kürdistan havzası) Sözlü kutsal metinler (Kelâm), cem müzikleri ve içrek öğretileriyle kendine özgü bir dünya kurar. Ana hatlar: Vahdet–insan merkezliliği, kutsal söz ve cem erkânı ile Bölgesel aidiyet, müzik ve ritüel birlikteliği kimliği ayakta tutuyor. 12) Bön (Tibet’in Budizm öncesi mirası) Tibet Budizmi ile yüzyıllar boyunca etkileşmiş, şamanik ve ritüel ağırlıklı kadim bir gelenek. Ana hatlar: Koruyucu ruhlar, ritüel uzmanları, dağ–nehir kutsiyeti ile Manastırlar ve eğitim hatlarıyla, Tibet geleneği içinde bağımsız bir çizgi olarak varlığını sürdürüyor. 13) Tengricilik (Göğün ve Bozkırın inancı – çağdaş canlanma) İLK TEK TANRI inancı: Eski Türk–Moğol kozmolojisi; Gök Tanrı, Yer–Su ruhları, atalar kültü ve kamlık pratikleri. Ana hatlar: Doğayla uyum, töre, kutsal yönler ve kurban–adak gelenekleri. Modern ulusların içinde kültürel/kimlik temelli bir canlanma hareketi; ritüeller ve bayramlar yeniden örgütleniyor. 14) Yoruba kökenli Ifá–Orisha geleneği (Afrika’dan dünyaya) Batı Afrika kökenli bu kadim inanç, Atlantik dünyasında Amerikalara götürülen zencilerin Candomblé, Santería, Vodou gibi adlarla yerel Hristiyanlıkla senkretik biçimde yeniden kök saldı.Ana hatlarıyla: Orisha denilen ilahî güçlerle ilişki, kehanet sistemi (Ifá), ritim–dans–ayin birlikteliği. Bugünkü: Müzik ve topluluk ritüelleriyle büyük şehirlerde bile görünür; diasporada kimliği taşımada olağanüstü esnek haldedir. Neden Hâlâ Yaşıyorlar? Ortak Dayanıklılık İlkeleri Ritüel sürekliliği: Ev–mahalle–tapınak hattında tekrarlanan ritüeller hafızayı taze tutarken, Esneklik ve yerelleşme: Tek bir dogma yerine “yol” ve “yöntem”ler nehir gibi yatağını buluyor; şehirleşme ve göçü esneyerek karşılıyor. Metin + müzik + mekân üçlemesi: Yazı (kutsal metin), söz (ilahiler/dua) ve yer (tapınak/dağ/nehir) birlikte olduğunda aktarım kuvvetleniyor. Cemaatler gibi Eğitim ve kurum: Manastır–âlim–rehber zinciri, yeni kuşaklara köprü kuruyor ve Diaspora ağları: Almancı türünden Göç, kimliği yok etmek yerine “dağıtılmış dayanıklılık” üretirken vermeye çalıştığı (fakat uygulayamadıklartı) Ahlaki çekirdek: Zaman üstü etik (şefkat, adalet, ölçülülük) modern hayatla konuşabiliyor. Son Söz: Eski Olan, Geleceğe İlham Verir Bu inançların her biri, “insanın anlam arayışı”na verilmiş kadim cevaplar. Bugün şehir hayatında, dijital dünyada, göçmenlik ve kimlik tartışmalarında bize hâlâ kılavuzluk edebiliyorlar. Cesaret verici olan: Köklerimizi tanıdıkça daha özgür ve yaratıcı oluyoruz. Çünkü kök, ayağı yere bastırır; bakışı ufka çevirir.